RAYBALAMA

Raybalama, deliği hassas bir yüzey kalitesi ile istenilen ölçüye getirmek için yapılan bir işlemdir. Matkapla delinen delik tam ölçüsünde olmadığı gibi hassas bir iş için yüzeyi de gerekli düzgünlükte elde edilemez. Hassas ve düzgün bir yüzey elde edilmek istenirse önce delik , ölçüsünden biraz küçük olarak delinir sonra tam ölçüsüne getirmek üzere raybalanır.

RAYBA ÇEŞİTLERİ:

Silindirik Raybalar : Bu raybalar silindirik deliklerin raybalanması için kullanılır.
Konik Raybalar : Konik deliklerin raybalanmasında kullanılan bu raybalar, hem kaba hem de ince işleme için, bütün standart ölçüleri vardır.
Ayarlı Raybalar : Raybaların en verimlisi ayarlı olanlarıdır. Ölçüsünün üstünde ve altında yeterli bir aralıkta istenilen çapa göre ayarlanabilir. Bu aranan bir özelliktir.
El Raybaları :
El raybaları özellikle ince işleme ve bitirme raybası olarak kullanıldığından hemen hemen ağızların tam boyunca düz taşlanır. Raybanın deliğe kolay girebilmesi için ucu konik yapılmıştır. Bir boşluk elde etmek için ağızların sırtı boşaltılmıştır. Sapın ucu daha önce delindiği gibi buji kolunun takılması için dört köşe yapılır.
Genişlemeli Raybalar :
Bu raybaların gövdesi genişler. Bunun için iç kısmı konik delinmiş yanları ayartılmıştır. Genişleme, bir ucuna vida, diğer ucuna da anahtar ağzı açılmış konik bir parça ile yapılır. Bu, bir ayarlı rayba olmadığı gibi çap büyütme de söz konusu değildir. Burada amaç standart ölçüdeki delikleri ince işlemekte kullanılan bir raybayı genişlemeli yaparak körlendikçe bileyerek, onun ömrünü uzatmaktır.

Raybanın tesir edişi:
Raybanın kesici ağızları, ekseriya, delik eksesine paralel olarak hareket eder. Kesici ağızların iyi şekilde talaş kaldırması için delik yüzeyine dar bir kısmiyle değmesi gerektir. Bunun içindir ki kesici ağızların sırtları boşaltılmış ve boydan boya dar bir şerit halinde bir zırh bırakılmıştır.
Daha önce açılmış bulunan deliğe dikkatlice sokulan rayba döndürülerek hareket ettirilirse kesici ağızlar delik yüzeyinden gayet ince bir talaş katmanı kaldırır. Raybayı kendi çapından daha küçük bir deliğe kolayca sokabilmek için uç kısmı konik yapılmıştır. Buna başlangıç kesme ucu adı verilmiştir. Asıl kesme işlemini bu uç yapar. Silindirik kısımdaki zırh yüzeyler raybaya klavuzluk eder. Başlangıç ;kesme uçlarının boyu deliğin cinsine ve malzemenin sertlik derecesine göre değişir. Başlangıç kesme uçlarının boyu, kör fideliklerle yumuşak malzeme için kısa yapılır. Boydan boya açılmış deliklerle sert olan malzemenin raybalanması için kesme ucu uzun yapılır. Makine raybalarının ucu çaplarına göre çeşitli konikliklerde yapılır. Bunların boyu ekseriya kısa seçilir. Konik raybalarda ayrıca başlangıç kesme ucuna lüzum olmadığı kolayca anlaşılır. Çünkü esasen konik olan rayba deliğe kolayca girer. Koniklik yüzünden zorlanmalara elverişli bulunan bu raybalar çabuk kırılabilir. Çünkü kesici ağızlar bütün boyunca malzemeyi kavrar. İşte bu sebepten konik raybaların dikkatli kullanılması gerekir.
Üzerinde kama oluğu bulunan deliklere düz ağızlı rayba çekmek doğru değildir. Bunun sebebini anlamak kolaydır. Çünkü düz olan kesici ağızlar, oluk kenarına takılır. Şu halde bu türlü işlerde mutlaka helisel ağızlı raybalar kullanılmalıdır. Burada ağızlar helisi takip ettiği için yani rayba eksesine göre eğik olduğu için oyuk kenarına takılması mümkün değildir.

Raybaların ölçüleri:
İşlenen deliğin çapı raybanınkine eşit olacağı için raybalamadan önce, rayba çapını bulmak gerektir. Bunun için özel bileziklerden faydalanılmadır. Raybalar da her kesici alet gibi belirli bir zaman kullanıldıktan sonra körlenirler. Bunlardan tekrar faydalanabilmek için bilenmeleri gerekir. Fakat bilenen raybanın çapı değişir daha doğrusu küçülür. Tabii büyültebileceği deliklerin çapları, bilendikten sonraki çapına eşit olur. Şu halde raybalar ancak belirli bir zaman belli boyutlardaki delikleri büyültebilir. İşte bunun içindir ki bilendikten sonra belirli ölçü sınırları içerisinde ayarlanabilen raybalar yapılmıştır. Bunlara ayarlı rayba denir. Raybanın gövdesini, ucu konik bir vida ile açmak suretiyle istenen çapa ayar mümkün olur.
Takma çakılar konik yarıklar içersinde hareket ettirilerek belirli sınırlar içerisinde istenen çapa göre ayarlanabilir. Fakat ayardan önce çakılır zımpara taşında yuvarlak taşlandıktan sonra bilenmeli ve kılağası alınmalıdır.

Kesici ağızların delik yüzeyi temizliğine tesiri:
Raybalarken tatbik edilen kuvvetli baskıdan ötürü rayba deliğin içine sıkışır ve kesici ağızları malzemeye dalar. Bu esnada deliğin yüzeyinde raybanın ağız sayısı kadar diş yeri meydana gelir. Bu durumda iken ancak rayba gevşetildikten sonra işlemeye devam edilmelidir. Eğer raybanın kesici ağızları çevre üzerine eşit aralıklı olarak açılmışsa raybanın gevşetilmesinden sonra işleme devam olunması dişlerinin önceki izlerine takılması ihtimalini çoğaltır! Rayba yine deliğin içerisine sıkışır. Mesele R1 izini açan Z1 dişi R3 izine, Z2 dişi R3 izine, Z3 dişi R3 izine v. s. geçerler. Bu çeşit rayba ile işlemek zor olduğu gibi büyütülen deliğin yüzeyi de temiz olmalıdır.